Liever een stuur
dan een rem
Over het noodlot
van iedere ouder
Hard Gras verschijnt vier keer per jaar. In september, de
cember en maart staat het voetbaltijdschrift voor lezers vol
met goed geschreven (diepte)journalistieke reportages.
Acht a negen verhalen per editie - plus een gedicht als uit
smijter - met als kapstok een thema. Zo ging HG 42
over het succesvolle Champions League Ajax van 1995.
In juni 'verwacht de lezer', aldus de redactie, 'van ons
een boek om bovenop de handdoek [in de vakantiekoffer]
te leggen.' Een door één auteur geschreven verhaal,
zoals Het mooiste leven... over Heerenveen (Kees 't Hart,
HG 27,2001).
De 'Vakantie-Hard Gras 2005' is geschreven door Jaap
Visser, oud-adjunct-hoofdredacteur van het voetbal
maandblad Johan. Hij kreeg de volgende opdracht mee:
volg trainer Co Adriaanse tijdens zijn laatste tien weken bij
AZ en probeer erachter te komen wie Adriaanse nou ei
genlijk is. Maar Co geeft zich niet echt bloot, bekent Visser
eerlijk aan het eind van zijn boeiende queeste. Hij is wel
oprecht, 'tenminste, zo lang hij zijn emotie de baas kan, of
in elk geval weet te kanaliseren. Maar als zijn gemoed hem
overmant, wordt hij onberekenbaar.' Volgens Adriaanse
zeggen zelfs zijn beste vrienden dat hij een muur om zich
heen heeft opgetrokken. Waar Co later overigens niet on
geestig op terugkomt door laconiek te stellen dat er eigen
lijk sprake is van een windscherm. Als Visser dan verzucht
dat de mooiste communicatie plaatsvond zónder wind
scherm, sluit Adriaanse fijntjes af met: 'Maar dat stond er
alleen als het waaide, Jaap. Als het niet waait, hoefje ook
geen windscherm op te zetten.'
Voorafgaand aan die conclusie valt er veel te genieten.
Visser laat alle bekende Adriaanse-thema's de revue pas
seren, maar houdt die met een frisse blik tegen het licht.
Zo gaat het uiteraard over Co's traumatische ontslag bij
Ajax, maar aan Visser onthult Adriaanse dat hij had voelen
aankomen dat hij door de clubleiding op het matje zou
worden geroepen. Op dat vervelende gesprek had hij zich
voorbereid door een powerpoint-presentatie - de sheets
zijn in HG 43 afgedrukt - in elkaar te steken met als titel
'Liever een stuur dan een rem', want bij Ajax werd hij
'tegengewerkt in plaats van ondersteund, afgeremd in
plaats van aangestuurd'. Voordat voorzitter Van Praag en
de directeuren Arie van Eijden en Leo Beenhakker van wal
konden steken, vroeg Adriaanse of hij misschien eerst wat
mocht zeggen? Dat mocht, waarna de drie die hun trainer
wilden wegsturen knarsetandend de diashow ondergingen
met Co's analyse van waar het in de samenwerking was
misgegaan en waarom. Met nadruk op de oncollegialiteit
van het trio. Op Vissers vraag wat er gebeurde toen het licht
aanging ('Applaus?') antwoordt Adriaanse: 'Nou, niet echt.
Die grote heren waren even kleine mannetjes. Toen begon
nen ze over de slechte pers die Ajax kreeg en dat ik daar
schuldig aan was.'
De hoofdmoot van Vissers 'zoektocht naar Adriaanse' gaat
natuurlijk over het vernuft van zijn trainerschap. Volgens
Adriaanse kan een intelligente trainer vooruit denken en
'exact verwoorden wat hij wil'. Waarbij hij zelf bij voorkeur
teruggrijpt op hoe er begin jaren zeventig bij Brazilië en Ajax
werd gespeeld. 'De ene verdediger pakt de spits, de andere
is vrij en zodra de kans zich voordoet, doet hij mee op het
middenveld. Marco van Basten wil ook zo voetballen.
Hij noemt dat dwingend spelen.'
De tegenstander dus met een mannetje meer uit positie
spelen. De kennis van dat retro-voetbal - alweer een door
Co uitgevonden woord! - kan het best aan de spelers over
gebracht worden door een ex-gymleraar als Adriaanse,
want die heeft de beste leerschool gehad: 'Elk uur komt er
een meute kinderen binnenrennen en die moetje in het ga
reel zien te krijgen. Je moet ze uitleggen wat ze moeten
doen en waarom.'
Orde in de chaos scheppen en de kinderen vaardigheden
bijbrengen: in feite is dat nóg steeds Co's dagtaak.
Jaap Visser
Hard Gras 43, Ik maak geen fouten,
De laatste maanden van Co Adriaanse bij AZ
Nieuw Amsterdam, ISBN 90-468-0002-4
112 pagina's, 7,75.
Veel Nederlanders kennen Hugo Borst als scherpzinnig
columnist en stadschroniqueur van het Algemeen Dagblad,
columnist van Esquire of als auteur van langere, observe
rende verhalen in Hard Gras. De volledig door Borst
geschreven Hard Gras 7 over een seizoen Feyenoord (De
Coolsingel bleef leecj) beleefde in 1996 drie drukken en
werd genomineerd voor De Gouden Uil-literatuurprijs.
De meeste Nederlanders kennen Hugo Borst als de provo
cateur van het zondagavondprogramma Studio Voetbat.
altijd bereid om een vette mening te geven die hij - niet
altijd, wel vaak - onderbouwt met voetbalromantische
argumenten. Een soms nogal zeikerig overkomende
moraalridder die hoe dan ook eerlijk en rechtvaardig móét
zeggen waar het op staat. Talloze mannen zijn jaloers op
zijn compromisloosheid en onvolwassenheid (lang haar,
ongeschoren, hautaine blik, per se het laatste woord
willen hebben, volstrekt onafhankelijk), talloze vrouwen
benoemen die eigenschappen als star egocentrisme en
kinderachtigheid.
Na HG 7 en de in 2004 verschenen Bijenkorf-uitgave Alle
ballen op Heintje (jeugdherinneringen) is er nu Hugo Borsts
boek Over vaders en zonen, De jongenskamer van Van
Basten en andere verhalen waarin hij in veertien eerder ge
publiceerde en twee nieuwe verhalen laat zien, aldus de
achterflap, dat de relatie tussen vader en zoon nóg be
langrijker is dan de bal. Zo blijkt voetbal Alex, het zoontje
van Marco van Basten, niets te doen. Maar San Marco zelf
constateert liefdevol dat hij het geen enkel punt vindt dat
Alex de sportieve genen van zijn moeder Liesbeth heeft
meegekregen: 'Het is alleen wel goed dat hij een beetje be
weegt, aan sport doet. Maar knex vindt ie leuker.'
In zijn verhalen schuwt Borst het drama niet. In het onthut
sende verhaal 'Het offer' praat Borst met Coen Moulijn, de
ooit vermaarde linksbuiten van Feyenoord, over diens ge
handicapte zoon Raymond, aan wie Coen een nier gaat af
staan, en - aarzelend - over zijn eigen zoon Charlie die een
vorm van autisme heeft. 'Het offer' is een met distantie ver
teld, maar toch zeer betrokken verhaal. Raymonds handi
cap is zijdelings aanwezig, slechts aanleiding om het por
tret van de vader Moulijn meer diepgang te geven. Heel an
ders is dat in het verhaal 'Lekker belangrijk'. Daarin staat
de ellende van Michel Boerebach centraal. Medio 2003
verloor de ex-topvoetballer zijn twee zoons van 12 en 10
jaar oud bij een auto-ongeluk en tijdens de gesprekken die
Borst met hem voert, zit Boerebach nog midden in het ver
werkingsproces. Dat leidt ertoe dat je Boerebachs verdriet
zó voyeuristisch uitgemeten krijgt - Borst citeert zelfs com
plete passages uit e-mails die Boerebach hem stuurt - dat
het gênant wordt. Hier had iemand tegen Borst moeten
zeggen: 'Veel te klef. Laat die man rouwen en hou je con
tact met hem in de privésfeer. Niet alles is publicabel.'
Maar gelukkig is dat een uitzondering. Op zijn best is Borst
in het korte verhaal 'Bal' en in het gevoelvol vertelde
'Finding Charlie', waarin hij na afloop van Brother Bear in
het donker van de bioscoop zijn achtjarige zoon kwijtraakt.
Pas na bijna een kwartier zoeken komt een medewerker
van Pathé melden dat ze hem gevonden hebben. 'Mijn
zoon heeft tranen in zijn ogen. Woedend is hij. Hij wil geen
arm, geen kus, geen lieve woordjes. "Het is jouw schuld,"
zegt hij op weg naar onze fietsen en hij wil niks meer met
me te maken hebben. "Je moet beter op me letten.'"
Van dit soort verhalen zouden we wel een hele bundel
willen lezen.
In een interview zei Borst dat zijn boek over het lot gaat dat
niet iedereen goed gezind is en hoe je dat noodlot kunt be
zweren. In Vaders en zonen maakt hij óók inzichtelijk dat
het zijn grootste angst als vader is om Charlie alleen op de
wereld te moeten achterlaten. Net als een vader als Coen
Moulijn bang is dat hij zijn zoon overleeft. Dat gevoel is
'groter dan doodsangst'. Het bezweren van dat persoon
lijke besef, dat is het noodlot van iedere ouder.
Hugo Borst
Over vaders en zonen, De jongenskamer van Van
Basten en andere verhalen
L.J. Veen, ISBN 90-204-0765-1
190 pagina's, 15,00
82 Ajax Magazine
