De kat zijn baard?
Uitzwaaien
op 27 mei 1993 uitgezwaaid. De laatste
thuiswedstrijd van het seizoen tegen -
daar zijn ze weer - Fortuna Sittard
stond puur in het teken van het naar
Inter Milaan vertrekkende tweetal,
omdat Ajax in de strijd om het kampi
oenschap was uitgeschakeld. Bergkamp
scoorde met twee van zijn twee handels
merken: een lob en een achteloze voet
beweging. Dat hij voorafgaande aan die
lob hands had gemaakt, zag scheids
rechter Ab Schuurmans wel of niet
bewust door de vingers. Het was
immers feest in de Meer.
Johan Cruijff op de schouders van
zijn fans bij zijn afscheid, in de
rust van Ajax - Fortuna Sittard op
14 mei 1983.
de verbintenis met Johan Cruijff niet
verlengen, omdat men de blessuregevoe-
lige Ajacied niet meer rendabel genoeg
achtte, ondanks twee achtereenvolgen
de landskampioenschappen.
In de laatste thuiswedstrijd tegen
Fortuna Sittard (6-5) had Cruijff des
ondanks het stadion met magistrale
passes en demarrages aan zijn voeten
gespeeld. Een stadion dat vanaf het
begin van de wedstrijd op Cruijffs hand
was. 'Door Harmsen en venoten gaat
Ajax naar de kloten' stond verkeerd
gespeld, maar daardoor niet minder
veelzeggend op een spandoek. De fans
scandeerden afkeurende teksten richting
de op de eretribune zittende bestuur
ders. Uit Vak F renden mensen het veld
op om Cruijff en ook de vertrekkende
Piet Schrijvers en Soren Lerby onder
meer bloemen aan te bieden. Na het
fluitsignaal voor de rust namen enkele
fans Cruijff op de schouders en droegen
hem de catacomben in. Nog tijdens de
pauze vertrok hij uit het stadion.
En terwijl het bestuur politiebescher
ming kreeg, won Ajax deze rumoerige
wedstrijd om des keizers baard met 6-5.
Wedstrijden die nergens meer om gaan
zijn natuurlijk bij uitstek geschikt om
spelers uit te wuiven. Marco van Basten
sloot zijn Ajax-periode op 31 mei 1987
voor eigen publiek in stijl af. De aan
voerder van de Europa-Cup-2-winnaar
scoorde tegen PEC Zwolle (5-2) voor
slechts negenduizend toeschouwers vier
maal. Hij kreeg uiteraard van de
inmiddels als trainer in de Meer terug
gekeerde Johan Cruijff een publiekswis-
sel. Van Basten kreeg bloemen, gooide
zijn shirt in de F-side-tribune en werd
door Arnold Mühren en Sonny Silooy
op de schouders van het veld gedragen.
Gelegenheidsspeaker Freek de Jonge
verloor in de euforie alle gevoel voor
realiteit. '248 doelpunten heeft Van
Basten in totaal voor Ajax gemaakt,'
riep hij om. In werkelijkheid maakte
Van Basten in 172 officiële wedstrijden
153 doelpunten voor Ajax. Van Basten
werd na zijn publiekswissel niet door
een andere speler vervangen. Niet
'omdat Van Basten nou eenmaal niet te
vervangen is', zoals De Jonge beweerde
(hoewel daar natuurlijk wel wat voor te
zeggen was), maar omdat Ajax zijn
twee wissels al had verbruikt. 'Bassie
naar AC Milan' zong De Jonge ook
nog, maar de spits was inmiddels met
ontbloot bovenlijf de catacomben inge
stapt. Hij was flink aangedaan. 'Toen ik
het veld opkwam en al die spandoeken
zag hangen, kreeg ik het even te
kwaad.' Van Basten had ook niet in de
gaten gehad dat hij door niemand was
vervangen. 'Daarvoor had de huldiging
me te veel aangegrepen.' Emoties tijdens
een wedstrijd om des keizerd baard, ze
zijn mogelijk.
Wim Jonk en Dennis Bergkamp werden
Marco van Basten in de catacomben van de Meer na zijn publiekswissel tegen PEC Zwolle (31 mei 1987).
Over de herkomst van de uitdrukking 'om des keizers baard' kan K. ter Laan in
het standaardwerk Nederlandse spreekwoorden en gezegden (25ste druk,
Het Spectrum, 2003) geen uitsluitsel geven: 'Verklaring tot heden niet gevon
den.' Schrijfster dezes vermoedt dat de uitdrukking teruggaat tot de Romeinse
tijd, waarin ten overstaan (en ter beoordeling) van de keizer geregeld om iets
geduelleerd c.q strijd geleverd werd: een vrouw, een gunst, een bezitting,
of het eigen leven. Maar om de baard van de keizer kon men niet spelen,
want die zit aan zijn gezicht vast. Er is (dus) niets te winnen of te verliezen.
K. ter Laan is een nette man, want de 'volksversie' van spelen om des keizers
baard heeft hij niet in zijn boek opgenomen: spelen voor de kat zijn viool.
juni 2005 51
